কথাতে কোৱা হয়- লঘূ দোষত গুৰু শাস্তি। এই আপ্ত বাক্য সময়ে সময়ে বহুবাৰ প্ৰমাণ হৈ আহিছে। কিন্তু যদি দোষবিহীন হয়… অৰ্থাৎ কোনো দোষ নোহোৱাকৈ শাস্তি? কোনো ভুল নকৰাকৈয়ে বিগত ১৯ বছৰে কাৰাগাৰৰ বন্ধ কুঠৰীত পাৰ কৰিবলগীয়া হৈছে এজন ব্যক্তিয়ে। তেওঁ হৈছে পশ্চিমবংগৰ সুন্দৰবনৰ চিত্ত বৰ্মন। দক্ষিণ ২৪ পৰগনাৰ এই মাছমৰীয়াজনৰ বিৰুদ্ধে অবৈধ প্ৰৱেশ, অস্ত্ৰৰ গোচৰকে ধৰি একাধিক অভিযোগ উত্থাপন হৈছিল।
প্ৰথম বাংলাদেশৰ নিম্ন আদালতে ৩০ বছৰৰ শাস্তি প্ৰদান কৰিছিল যদিও পিছত পদ্মক লৈ ১৬ বছৰৰ দীঘলীয়া আইনী যুদ্ধ চলে। অৱশেষত বাংলাদেশৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়ে দোষমুক্ত ঘোষণা কৰি তেওঁক মুকলি কৰি দিয়ে। যদিও দেশৰ আদালতে মুকলি কৰি দিছে চিত্ত বৰ্তমান আইনী জটিলতাৰ বাবে ১১১ নং বাৰুইপুৰ কাৰেকচনেল ফেচিলিটিত বন্দী হৈ আছে। আদালতৰ অনুকূল তপস্কুমাৰ ভাঞ্জে শেহতীয়াকৈ তেওঁক কাৰাগাৰৰ পৰা মুকলি কৰি দিবলৈ উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ মুখ্য ন্যায়াধীশৰ বিভাগীয় বিচাৰপীঠৰ দৃষ্টি আকৰ্ষণ কৰে।
উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ মুখ্য ন্যায়াধীশ প্ৰকাশ শ্ৰীবাস্তৱ আৰু ন্যায়াধীশ ৰাজাৰ্জী ভৰদ্বাজৰ সংমণ্ডল বিচাৰপীঠে কলকাতাৰ মহাপঞ্জীয়কক বাংলাদেশৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়, মহাপঞ্জীয়ক আৰু উপ-উচ্চ আয়োগৰ কাষ চাপি ইয়াৰ বিষয়ে তথ্য আৰু নথি-পত্ৰ লাভ কৰিবলৈ কয়। আদালতৰ নিৰ্দেশ অনুসৰি কলিকতা উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ মহাপঞ্জীয়কে বাংলাদেশৰ কাৰ্যালয়ৰ সৈতে যোগাযোগ কৰি মুক্তিৰ দাবী অনুসৰি বন্দীজনক মুকলি কৰি দিছে নে নাই সেই বিষয়ে কলিকতা উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ মহাপঞ্জীয়কক খবৰ দিব লাগে। তপস বাবুৱে কয় যে, বাংলাদেশৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ নিৰ্দেশ পোৱাৰ পিছত আমি চিত্ত বৰ্মনক কোনো দোষ নোহোৱাকৈ প্ৰায় বিশ বছৰ কাৰাদণ্ডৰ ক্ষতিপূৰণৰ বাবে আদালতত আবেদন কৰিম। অপৰাধ নকৰাকৈ জেলত কটোৱা প্ৰতিটো দিনৰ ক্ষতিপূৰণ দিব লাগিব।”
আদালতৰ সূত্ৰ অনুসৰি ২০০৩ চনত চিত্তই এদল মাছমৰীয়াৰ সৈতে সুন্দৰবনত মাছ ধৰিবলৈ গৈছিল। এদিন ৰাতি তেওঁলোকে নদীৰ মাজত জাল টানি থাকোঁতে জলদস্যুৰ হাতত পৰে। জলদস্যুই তেওঁলোকক অপহৰণ কৰিছিল। চিত্ত বৰ্মনৰ মনত আছে সেইখিনিয়েই। পিছদিনা সচেতন হৈ উঠাত তেওঁ বাংলাদেশৰ ক’ষ্ট গাৰ্ডৰ জিম্মাত আছিল। কোনো সংগী পোৱা নগ’ল। সোধা-পোছাৰ সন্মুখত ক’ষ্ট গাৰ্ডৰ বিষয়াসকলে সমগ্ৰ কাহিনী প্ৰকাশ কৰে যদিও পিছত তেওঁলোকে বাংলাদেশ আৰক্ষীক গতাই দিয়ে। তেওঁৰ বিৰুদ্ধে অবৈধ ট্ৰেছপাছ, অস্ত্ৰৰ গোচৰকে ধৰি একাধিক অপৰাধৰ গোচৰ ৰুজু কৰা হয়।
ইফালে সেই গোটৰ কেইবাজনো মাছমৰীয়াৰ মৃতদেহ উদ্ধাৰ কৰা হয়। কেইবামাহো অপেক্ষাৰ অন্তত চিত্তক বিচাৰি নোপোৱাত পত্নী শিৱানীয়ে স্বামীৰ মৃত্যু হোৱা বুলি ধৰি লৈছিল। প্ৰায় ১৩ বছৰৰ মূৰত হঠাতে গিৰিয়েকক বিচাৰি পালে শিৱানী দেৱীয়ে। ২০১৬ চনত বাংলাদেশৰ সৈতে হোৱা কয়দী প্ৰত্যাৰ্পণত কেইবাজনো দোষী সাব্যস্ত হোৱা আৰু বিচাৰৰ অধীনত থকা কয়দীক পুনৰ সিপাৰলৈ প্ৰেৰণ কৰা হৈছিল। তাৰ ভিতৰত আছিল চিত্ত বৰ্মন। ৰাজ্যলৈ অহাৰ পিছত তেওঁৰ ঠিকনা আছিল আলিপুৰ কেন্দ্ৰীয় কাৰাগাৰ। পিছত আলিপুৰ কেন্দ্ৰীয় কাৰাগাৰত বন্দীসকলক বাৰুইপুৰ কাৰেকচনেল ফেচিলিটিলৈ স্থানান্তৰ কৰা হয়। চিত্ত বৰ্মনে এতিয়া তাতেই দিন পাৰ কৰিছে। কিন্তু এইবাৰ মুক্তিৰ আশাত চিত্ত বৰ্মন আৰু তেওঁৰ পৰিয়ালে দিন গণিছে।
যিহেতু ৰাজ্যিক সংশোধনী কেন্দ্ৰত কয়দীৰ সংখ্যা কাৰাগাৰতকৈ বেছি, সেয়েহে কয়দীসকলৰ ভিৰ অতিমাত্ৰা হ’ব লাগিব। গাঁথনিগত ত্ৰুটিও আছে। কৰ’ণা পৰিস্থিতিৰ প্ৰাকক্ষণত ইতিমধ্যে উচ্চতম ন্যায়ালয়ে এনে প্ৰতিবেদন লাভ কৰাৰ বাবে প্ৰতিখন ৰাজ্যৰ সংশোধনী কেন্দ্ৰৰ পৰা কয়দীৰ হেঁচা হ্ৰাস কৰাৰ উদ্যোগ লৈছিল। প্ৰতিখন ৰাজ্যৰ উচ্চ ন্যায়ালয়ক একেই কাৰ্যকৰী কৰিবলৈ উচ্চতম ন্যায়ালয়ে নিৰ্দেশ দিছিল। কলিকতা উচ্চ ন্যায়ালয়েও উদ্যোগ লৈছিল। উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ এখন সমিতিত ৰাজ্যৰ গৃহ সচিব বা মুখ্য সচিব, ৰাজ্যিক আইনী সাহায্য সেৱা প্ৰাধিকৰণ বা আইনী সেৱা প্ৰাধিকৰণৰ অধ্যক্ষ আৰু কাৰাগাৰ বিভাগৰ মুখ্য সচিব থাকে। তদুপৰি উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ মুখ্য ন্যায়াধীশৰ বিভাগীয় বিচাৰপীঠে স্ব-নিৰ্বাচিত গোচৰটোত অধিবক্তা তপস ভাঞ্জক আদালতৰ বন্ধু হিচাপে নিযুক্তি দিয়ে।
তপসবাবুৱে ৰাজ্যৰ সকলো সংশোধনী প্ৰতিষ্ঠান পৰিদৰ্শন কৰে। বাৰুইপুৰ সংশোধনী কেন্দ্ৰলৈ যোৱাৰ সময়ত চিত্ত বৰ্মনৰ দৃষ্টিগোচৰ হৈছিল। আপুনি জানিব পাৰে যে চিত্ত বৰ্মন জেলত থকা প্ৰায় ২০ বছৰ হ’ল, কিন্তু ২০১৯ চনৰ ১৮ জুনত বাংলাদেশৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়ে তেওঁক দোষমুক্ত কৰাৰ নিৰ্দেশ দিছে।
